مخارج حروف (مقدمه) و معرفی حروف شمسی و قمری

کلام در زبان عرب از بیست و هشت حرف تشکیل مى شود . و براى پیدا کردن مخرج هر یک از آنها باید آن حرف را ساکن نموده و یک همزه مفتوحه بر سر آن بگذاریم مثلاً ب و ت را میگوئیم أب و أت با این عمل مخرج ب و ت معلوم مى شود . این بیست و هشت حرف از چهار موضع و هفده محل خارج مى گردند :
موضع اول : حَلق که داراى سه محل و شش حرف میباشد .
موضع دوم : زبان که داراى دو محل و دو حرف میباشد .
موضع سوم : دهان که داراى هشت محل و شانزده حرف میباشد .
موضع چهارم : لب که داراى چهار محل و چهار حرف میباشد .
اینک شرح آنها : گفتیم حلق داراى سه محل میباشد . از انتهاى حلق شروع کنیم .
اوّل محل هـ و ء و در وسط حلق محل ح و ع و نزدیک به دهان محل خ و غ مى باشد . و براى آنکه بیشتر در ذهن بماند به این شعر توجه فرمائید :
حرف حلقى شش بود اى نور عین
ها و همزه حا و عین و خا و غین
موضع دوم : زبان کوچک که مخرج ق ـ ک میباشد .
موضع سوم : دهان را گفتیم که داراى هشت محل و شانزده حرف میباشد .
محل اوّل : ( ج ـ ش ـ ى ) این سه حرف را شجرى گویند چون در موقع تلفظ دهان باز مى شود .
محل دوم : (ض) براى اداء حرف ضاد باید تمام طول کنار زبان بطور طبیعى به کنار دندانهاى پهلو تماس گیرد .
محل سوم : (ل) براى اداء لام تمام سر زبان با پشت لثه بالا تماس مى گیرد .
محل چهارم : (ن) براى اداء نون هم تمام سر زبان با پشت دندانها و لثه بالا تماس میگیرد .
محل پنجم : (ر) براى اداء حرف (راء) تمام سر زبان با پشت لثه بالا بطورى که نچسبد بلکه با آن مماس قرار گیرد .
محل ششم : (ز ، س ، ص) براى اداء این سه حرف از سر زبان با پشت دندانهاى ثنایاى بالا ولى نمى چسبد .
محل هفتم : (ث ، ذ ، ظ) باز هم از سر زبان با پشت دندانهاى بالا ولى نمى چسبد.
محل هشتم : ( ت، د ، ط ) که این سه حرف هم از پهناى سر زبان با پشت دندانهاى بالا اداء مى شود.
موضع چهارم : موضع  لب میباشد و آن داراى چهار محل و چهار حرف میباشد .
محل اول : (ف) که مخرج آن از تیزى دندانهاى ثنایاى بالا با شکم لب زیرین مى باشد .
محل دوم : (ب) مخرج آن ترى هر دو لب هنگامى که بر روى هم گذارده شوند مى باشد .
محل سوم : (م) و مخرج آن خشکى هر دو لب هنگامى که بر روى هم گذارده  مى شوند.
محل چهارم (و) مخرج آن از میان دو لب ولى بهم نخورد .

حروف شمسی و قمری

تمام بیست و هشت حرف به دو دسته تقسیم میگردد شمسى و قمرى که هر کدام چهارده حرف مى باشد . حروف شمسى را چون الف و لام در اوّلش وصل نمائیم در تلفّظ خوانده نمى شود و خود حرف نیز مشدّد مى گردد که عبارتند از : ت ث د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ل ن . مثلاً : التّوبه ، الثّاقب ، الدّار ، الذّکور ، الرّحیم ، الزّانى ، السّوق ، الشّمس ، الصّبر ، الضّارب ، الطّارق ، الظّلم ، الّّاهوت ، النّبى . و امّا حروف قمرى را چون الف و لام در اولش بگذاریم حذف نمى شود و خود حرف هم بدون تشدید اداء مى شود که عبارتند از : ء ب ج ح خ ع غ ف ق ک م و ه ى . مثلاً : الإنسان ، البحر ، الجنة ، الحافظ ، الخائف ، العالم ، الغفور ، الفتح ، القارعه ، الکاظمین ، المال ، الوارث ، الهادى ، الیوم .