مقاله تخصصی در مورد سبک های رایج حفظ قرآن

امروزه روش ها و سبک های مختلفی توسط افراد و موسسات قرآنی برای حفظ قرآن کریم پیشنهاد می شود.هرکدام از این روش ها از جهاتی دارای ویژگی های منحصر به فرد و از جهاتی دیگر تشابه دارند. قرآن آموزان نیز به فراخور حال خود، یکی از این روش ها را انتخاب کرده و به حفظ قرآن کریم می پردازند. در این مقاله تلاش شده سبک های رایج حفظ قرآن کریم به مخاطبان عزیز سایت معرفی شود.

 

سبک های رایج حفظ قرآن

رایج ترین سبک های حفظ قرآن کریم عبارتند از : سبک های کلام محور،معنا محور،حفظ موضوعی،لحن محور،سوره محور.

در ادامه به معرفی این سبک ها خواهیم پرداخت.

سبک حفظ موضوعی:

 حفظ موضوعی به این معناست که فرد به حفظ آیات دسته بندی شده در موضوعات مختلف می پردازد. در این سبک قرآن آموز آیات مربوطه در موضوعات متنوع از قبیل تفکر در قرآن،کذب در قرآن، امید در قرآن و موضوعات مشخصی از قبیل خمس و زکات را حفظ می کنند. لازم به ذکر است براى آنان که از حافظه مـتـوسـط برخوردارند یـا فرصت کافى ندارند، حفظ موضوعى یا حفظ بعضى از سورهاى کوچک و داراى فضیلت سودمندتر است.برای اینکه حفظ موضوعی از کیفیت بالایی برخوردار باشد باید روش صحیح و مطابق اصول حفظ را انجام داد.بنابراین برای رسیدن به این نتیجه باید چند شرط را انجام داد که به ترتیب بیان می شوند.

1-تلاوت :

امام صادق علیه السلام  در حدیثی فرموده اند: پروردگارا نیکو تلاوت نمودن و حفظ آیات قرآن را محبوب ما بگردان.

بنابر این حدیث جهت آشنایی با آیاتی که در برنامه حفظ موضوعی قرار گرفته اند، لازم است این آیه ها با دقت کامل به تمامی الفاظ و حرکات چند بار به صورت معمولی یا تدویر (آنچه معمولاً تدتیل نامیده می شود) تلاوت شوند.

2-مفاهیم :

بنابر فرموده ی حضرت علی علیه السلام باید در قرآن کریم تدبر و اندیشه کرد.حال با توجه به این که هدف حفظ موضوعی  آشنایی با معارف قرآن کریم است،حافظ علاوه بر به ذهن سپردن آیات،باید مفاهیم آن را نیز بیاموزد. فراگیری مفاهیم موجب سهولت و لذت معنوی بیشتر در حفظ آیات می شود. برای درک محتوای دل انگیز این صحیفه آسمانی باید بعد از روخوانی،حتما ترجمه آیه خوانده شود و از ابعاد مختلف در آن تدبر شود تا تطابق بین عنوان و موضوع رعایت شود.

3-حفظ آیات :

بعد از خواندن ترجمه، نوبت به حفظ آیات می رسد برای این کار ابتدا باید موضوع آیه به خاطر سپرده شود. سپس با دقت کامل به واژه ها و حرکات آیه، جملات به اندازه ای تکرار شود که آیه با کیفیت مطلوب در ذهن ثبت شود. مقدار تکرار آیه بستگی به عواملی چون میزان آشنایی ذهن با آیه مورد نظر، استعداد و توانایی حافظ و میزان آشنایی او با روخوانی دارد. سپس برای حفظ ترجمه واژه به واژه آن با کلمات آیه مطابقت می گردد و به ذهن سپرده می شود.

4-تثبیت آیات در ذهن :

برای ایجاد اعتماد نسبت به محفوظات جدید، لازم است موضوعات آیات و ترجمه آنها در چند نوبت از حفظ یادآوری شوند تا اشکالات احتمالی مرتفع و محفوظات در ذهن تثبیت گردند

با توجه به تجربه نشان داده شده است که اگر فردی همه ی مراحل فوق را با دقت انجام دهد می تواند به یک حفظ موضوعی رضایت بخش دست پیدا کند. البته در پایان باید خاطر نشان کرد که فردی که به حفظ موضوعی آیات می پردازد نمی تواند به حفظ کل قرآن کریم دست پیدا کند و همان طور که در ابتدا اشاره شد این روش برای افرادی که  وقت کافی برای حفظ کل قرآن ندارند مناسب است.

سبک حفظ کلام محور:

 این روش که یکی از سبک های مصطلح حفظ قرآن کریم است به معنای حفظ آیات از ابتداى قرآن تا پایان آن یا حفظ جز 30 و سپس حفظ جز 1 تا 29 می باشد. در این روش افراد بدون توجه به معانی قرآن کریم و تنها با توجه کامل به لغات و واژگان عربی یعنی آنچه که در مصحف نوشته شده به حفظ قرآن از ابتدا تا انتهای آن می پردازند و حفظ کاملا به ترتیب و پشت سرهم انجام می شود.لازم به ذکر است که این حفظ نیز باید با مرور آیات همراه باشد و در غیر این صورت فرد محفوظات خود را از دست می دهد. کسانى که از حافظه ای متوسط و وقت بـیـشتـر ی برخوردارند، شایسته است در مسیر حفظ ترتیبى گام بردارند

سبک حفظ معنا محور:

در این روش افراد در اثر ممارست با معانی و تفاسیر مربوطه در طول زندگی خود آرام آرام به حفظ قرآن کریم می پردازند.  با اهتمام به معانی قرآن کریم به حفظ قرآن می پردازند. و در واقع  در این روش قرآن آموزان هم با معانی و مفاهیم قرآن آشنایی دارند و هم به حفظ لغات عربی قرآن کریم پرداخته اند. این روش یکی از روش های برتر حفظ است زیرا فرد با خواندن معانی قرآن کریم با مفهوم آیات آشنا شده و می تواند این مفاهیم را در زندگی خود به مرحله اجرا درآورد. این روش پیشتر در میان مفسران،علما و واعظان رایج بوده است. لازم به ذکر است که حفظ قرآن زمانی مورد رضایت خداوند می باشد که با اخلاص و عمل به آن همراه باشد و عمل به قرآن زمانی امکان پذیر است که فرد با معانی و مفاهیم قرآن آشنایی داشته باشد.در پایان باید اشاره کرد که محور این سبک معانی آیات قرآن است. در این روش اگر فرد به طور مثال آیه ای از قرآن را به یاد نیاورد ،با کمک از معانی و مفاهیم آیات می تواند آیه ی مورد نظر را بیاد آورد.

سبک حفظ لحن محور :

بعضی از افراد با توجه  استعدادی که در زمینه صوت و لحن دارند به حفظ لحن محور می پردازند. همان طور که می دانید استفاده از نوار ترتیل برای سهولت در کار حفظ و نیز بهتر به خاطر سپردن آیات تاثیر به‌سزایی دارد و از طرف دیگر درفراگیری عملی قواعد تجویدی مفید خواهد بود. حال باید به این مطلب اشاره کرد افرادی که به دنبال حفظ لحن محور هستند باید بسیار زیاد به نوار ترتیل گوش دهند تا  صوت قاری مورد نظر در ذهن آن ها کاملا نقش ببندد. از مزایای این روش این است که اگر فردی برای مثال یک آیه را فراموش کند با به یاد آوردن لحن خاص آن آیه بی شک می تواند آیه ی فراموش شده را به خاطر آورد. البته باید به این مطلب اشاره کرد که این روش می تواند دارای عیب نیز باشد، زیرا اگر افراد بیش از حد معمول به لحن وابسته شوند فقط زمانی آیات را به خاطر می آورند که همزمان لحن قاری را هم به خاطر بیاورند .در غیر این صورت قادر به خواندن آیات قرآن کریم نمی باشند و همچنین قادر نیستند محفوظات خود را با لحنی به غیر از لحن قاری مد نظر خود بخوانند.

بهتر است اگر از نوار ترتیل استفاده می‌نمایید، همواره از نوار یک قاری معین استفاده کنید تا هم سبک ترتیل وی را فرا بگیرید و هم بتوانید با کمک گرفتن از لحن خاص در تلاوت آیه در تثبیت محفوظات خود موفق‌تر باشید.

باید افزود استفاده از نوار ترتیل چند مزیت دارد که عبارت هستند از:

1-      از نوار می توانیم برای اصلاح قرائت استفاده کنیم. یعنی قبل از شروع به حفظ آیات، با گوش دادن به نوار، با تلفظ صحیح کلمات آشنا شده و مانع از ورود آیات به شکل ناصحیح در ذهن می شویم.

2-       با گوش کردن به نوار ترتیل در حین حفظ آیات، سه قوه دیداری، شنیداری و گفتاری با هم مورد استفاده قرار می گیرند. خوب شنیدن و خوب خواندن به ما کمک می کند تا خوب کلمات را به خاطر بسپاریم و با خوب تکرار کردن می توانیم اطمینان پیدا کنیم که آیات به شکل دقیقی درحافظه جا گرفته اند.

3-       در صورت استفاده از نوار ترتیل در دوره محفوظات،با درگیر کردن سه قوه دیداری، شنیداری و گفتاری، محفوظات به خوبی و به درستی در حافظه تثبیت می شوند . بعلاوه، ضمن ارتقای کیفیت تلاوت محفوظات، با هماهنگ کردن سرعت تلاوت با سرعت تلاوت قاری، به یک سرعت متعادل دست پیدامیکنیم.

4-       با لهجه عربی آشنا می شویم. زیبایی تلاوت، موضوعی است که اهمیتش بر کسی پوشیده نیست. مسلما حافظی که آیات را با لهجه عربی و با نغمه های زیبا و دلنشین قرانی تلاوت می کند، تاثیرات عمیق تری بر اجتماع می گذارد و خودش هم بهره های فردی بیشتری می برد.

سبک حفظ “سوره محور” :

این روش معمولا مورد استقبال افرادی قرار می گیرد که در مناسبت های خاص و با توجه به ثواب تلاوت سوره ای خاص به حفظ یک یا چند سوره اهتمام می ورزند. معمولا این افراد نیز موفق به حفظ کل قرآن نمی شوند. برای مثال حتما مشاهده کرده اید که افرادی به دلیل داشتن ثواب به حفظ سوره ی واقعه می پردازند زیرا خواندن این سوره در افزایش روزی تاثیر دارد. یا برای مثال مشاهده شده است که افرادی برای شرکت در یک مسابقه به حفظ  یک یا چند سوره از قرآن کریم می پردازند که به این روش ،حفظ سوره محور گفته می شود.

نتیجه گیری:

چنانکه که گفته شد این روش ها به عنوان سبک های رایج حفظ قرآن بکار گرفته می شوند و هرکس به فراخور حال خویش به انتخاب یکی از آن ها پرداخته و به حفظ قرآن می پردازد. اما آنچه که مهم است انس با قرآن کریم بعنوان غایت هرکدام از این روشهاست.سخن آخر آنکه به خدا توکل کنید و هدف خود را خالصانه خواندن کلام خدا قرار دهد و از شر وسوسه شیطان به پناهگاه حقیقی پناه ببرد و قرآن را فقط برای خداوند بخواند؛ زیرا قرآن کلام خداست پس تنها باید برای او خوانده شود نه مقام و یا چیز دیگر. در این صورت است که فردی که شروع به حفظ قرآن کرده است نتایج حفظ قرآن را در زندگی خود مشاهده می کند.